I każdy, kto by chciał otrzymać całościowy obraz naszych największych gór i przeżyć wszelkie radości, jakie sobie może wyobrazić ich miłośnik, ten powinien przedłożyć całościową podróż nad rzadkie wycieczki. Te ostatnie przypominają wyrywkowe czytanie jakiegoś wielkiego dzieła; przerywane słuchanie całego utworu muzycznego.

Paweł Deliradew, „Z Komu do Emine grzbietem Starej Płaniny”, Sofia, 1934

I. TROCHĘ HISTORII

• Przedwczesna i bezsensowna śmierć prekursora zorganizowanej turystyki w Bułgarii – Aleko Konstantinowa przeszkodziła mu w realizacji swojego zamiaru przejścia grzbietem Starej Płaniny. „Szczęściarz” [pseudonim Konstantinowa] często powtarzał przed swoimi przyjaciółmi:

Jeśli nie uda mi się wypełnić swojego wielkiego planu-snu o podróży wokół świata, wtedy zadowolę się jedną podróżą grzbietem naszej cudownej Starej Płaniny, niesamowitego Bałkanu, z jednego do drugiego końca. I wierzę, że to będzie bardzo zajmująca i użyteczna wędrówka, jako że my znamy swój własny kraj nie lepiej niż azjatyckie i afrykańskie pustynie, dlatego żyjemy w swojej ojczyźnie jak obojętni cudzoziemcy.

• Zaszczytu pierwszego przejścia wzdłuż naszej Ojczyzny dostąpił wielki turysta, podróżnik i badacz Paweł Deliradew – sprawiedliwie zwany „Spadkobiercą Aleko”. W 1933 54-letni Paweł Deliradew podjął się tej prawdziwej podróży i napotykając wielkie trudności, sam, a miejscami w towarzystwie jednego towarzysza przeszedł w ciągu 30 dni większość ot 700 kilometrów ze szczytu Kom do morza. W następnym roku opisał swoje przygody w książce „Z Komu do Emine grzbietem Starej Płaniny”
• Całe dwadzieścia lat później, w 1953, Republikańska Komisja ds. Turystyki przy Najwyższym Komitecie Kultury Fizycznej i Sportu (WKFS) zorganizowała pierwsze przejście grzbietem Starej Płaniny. Grupa w składzie trzydziestu czterech osób, mimo wielu przeszkód na drodze, w 30 dni przeszła bezpiecznie odległość od szczytu Kom do przylądka Emine
• W 1955 i 1959 miały miejsce jeszcze dwa eksperymentalne przejścia, które ostatecznie ustaliły szczegóły na trasie szlaku
• Pierwsze udane przejście zimowe miało miejsce w 1961:

• W 1965 12 osób przejechało szlak na motocyklach „Bałkan”
• W 1972 pierwszy raz została zrealizowana odwrotna trasa – z przylądka Emine na szczyt Kom, ale są dane także o wcześniejszym przejściu szlaku – w 1964 przez grupę Studenckiego Stowarzyszenia Turystycznego „Akademik” z Warny
• Po wyżej wymienionych początkowych krokach przejście szlakiem Kom-Emine weszło do tradycji i zaczął je organizować i przewodzić każdego roku Bułgarski Związek Turystyczny (BTS) (w języku bułgarskim)
• W 1983 Bułgaria przyłączyła się odcinkiem Kom-Emine do Międzynarodowego Górskiego Szlaku Przyjaźni Eisenach-Budapeszt-Kom-Emine:

• W 1990 Bułgarski Związek Turystyczny został przyjęty jako członek Europejskiego Stowarzyszenia Turystyki Pieszej (European Ramblers Association – ERA), a następnego roku otwarto bułgarską część Europejskiego Szlaku E-3, pokrywająca się ze szlakiem Kom-Emine. W swojej całości Europejski Szlak E-3 symbolicznie łączy Ocean Atlantycki z Morzem Czarnym
• W ostatnich latach pod egidą Bułgarskiej Federacji Turystyki (BFT) (w języku bułgarskim) co roku jest organizowany Narodowy Marsz Kom-Emine
• Niezależnie od wydarzeń zorganizowanych, największe zadowolenie piechurom przynosi pokonanie odległości własnymi siłami, bez gwarantowanego opłaconego prowiantu i bez zapewnionego jedzenia w schroniskach

II. INFORMACJE OGÓLNE

• Międzynarodowy szlak E-3, bardziej znany jako Kom-Emine, ma długość około 700 km, przy pokonywaniu terenów z wielkimi przewyższeniami i zdobywaniu ponad 100 szczytów
• Letnie oznaczenie składa się z ustandaryzowanych poziomych znaków (czerwona linia, ograniczona ze swoich dwóch stron dwiema białymi liniami), namalowanych na nieruchomych obiektach na szlaku (drzewa, kamienie, budynki itd.) i tablic ze strzałkami pokazującymi kierunek i napisami. Latem, przy złej pogodzie i przy niebezpieczeństwie zgubienia się w niektórych miejscach lepiej używać także zimowego oznaczenia
• Zimowe oznaczenie składa się z mocno wbetonowanych metalowych słupów, pomalowanych na przemian w żółto-czarno-żółte pasy i ułożonych w linię podążającą za względnie najbezpieczniejszym lawinowo szlakiem w odkrytych częściach Starej Płaniny. W leśnych częściach podąża się za widzialnym zimą letnim oznaczeniem. W wielu miejscach letnie i zimowe oznaczenia pokrywają się
• Schroniska (w języku angielskim) są względnie dobrze rozmieszczone na trasie; najbardziej problematyczne jest nocowanie na przełęczach Wratnik i Riszkiej
• Mapy: Państwowa Firma Kartograficzna „Kartografija” EOOD (zlikwidowana w 2008, archiwum strony - w języku bułgarskim) wydała pojedynczą mapę (1984) i 2 komplety map – w 1987 i 1991. Na „grzbietach” ostatnich jest opisany szlak „krok po kroku”, a w drugim wydaniu opis jest powtórzony w językach angielskim i niemieckim.

• Tradycja nakazuje wziąć ze szczytu Kom dwa kamyki, jeden z nich wrzucić do Morza Czarnego, a drugi zachować jako pamiątkę

III. PRZYGOTOWANIE

• Specyfika marszu: Przejście szlaku „Kom-Emine” znacznie się różni pod marszów w Rile, Pirynie albo Rodopach i jest łączy się z wymaganiem zarówno fizycznej, jak i psychicznej wytrzymałości. Właśnie dlatego satysfakcja po pokonaniu go jest wyraźnie większa
• Warunki udanego przejścia: Celem udanego przejścia szlaku niezbędne jest kilkumiesięczne wstępne przygotowanie, w czasie którego trzeba pomyśleć o zapewnieniu:
  • wystarczającej ilości dni wolnych – urlop albo wakacje
  • fizycznej wytrzymałości uczestników (marsze, bieganie, fitness)
  • grupy, nie większej niż 10 osób, psychologicznie zgranej ze sobą, z uprzednim wyborem przewodnika (lidera)
  • wygodnych i ergonomicznych plecaków, które wraz z bagażem nie będą cięższe niż 20 kg
  • listy z uprzednim spisem niezbędnego bagażu, żeby nie opuścić niczego ważnego w napiętym czasie przed wyruszeniem
  • sprawdzonego sprzętu; szczególną uwagę należy zwrócić na obuwie – muszą wytrzymać przejście całego szlaku i nie mogą ranić stóp
  • naczyń na wodę o pojemności co najmniej 2 litrów – dla każdego uczestnika
  • dobrze opracowanego grafiku marszu, przykładowy wariant którego znajduje się poniżej. Przy przygotowaniu grafika dobrze jest zaplanować dzienne odcinki wyjątkowo przewyższające 30 km, a także co najmniej 2 dni odpoczynku
  • okresu sprzyjających warunków atmosferycznych, przy sprawdzeniu długoterminowej prognozy pogody – statystycznie najbardziej optymalnym jest czas pomiędzy 15 lipca i 15 sierpnia (o tej porze roku jest największe niebezpieczeństwo błyskawic)
  • konsultacji z osobistym lekarzem i dentystą; warto nie zapomnieć książeczki zdrowia albo innej dokumentacji medycznej – to może zaoszczędzić wielu problemów z miejscową służbą zdrowia
  • ubezpieczenia górskiego, zapewniającego bezpłatną pomoc Górskiej Służby Ratunkowej (PSS) (w języku bułgarskim)

IV. PRZEJŚCIE

• Czas przejścia: Odległość ze szczytu Kom do przylądka Emine można pokonać w różnym czasie, ale optymalnie jest pomiędzy 20 a 25 dni. Rekord pobili dwaj szybkochodźcy (maratończycy) – 7 dni. W 1994 turysta Dimo Atanasow Stankew ze Stowarzyszenia Turystycznego „Przestrzenie Czarnomorskie” (Warna) pokonał tak samo odległość w 7 dób (w języku bułgarskim)
• Złe warunki atmosferyczne mogą naruszyć grafik marszu. Właściwie jest doczekać polepszenia pogody, niż podejmować ryzykowne przejście – prawdopodobieństwo kontuzji i zgubienia się w takim przypadku jest dużo większe. Rozumniej jest zmienić grafik marszu o dzień-dwa, niż być zmuszonym do awaryjnego zejścia z gór i przedwczesnego skrócenia przejścia
• Właściwy reżim dzienny jest podstawą udanego dokończenia marszu. W czasie przejść jest niezbędne robić dostatecznie częste i długie przerwy, zapewnić sobie niezbędny sen i wyruszać bardzo wcześnie (około 5.30 rano) przy dłuższych etapach
• Tradycyjnie złe jest oznaczenie na następujących odcinkach
  • Schronisko Leskowa – schronisko Murgasz
  • Przełęcz Witinia – Przełęcz Botewgradzka
  • Schronisko Czumerna – przylądek Emine
• Trudne do przejścia odcinki są między dworcem kolejowym Krystec i schroniskiem „Łuda Kamczija” – są porośnięte jeżynami, pokrzywami i paprocią, a miejscami szlak jest całkiem nie do przejścia i należy go obejść, żeby nie stracić z oczu kierunku ruchu
• Upał i zaduch latem są charakterystyczne dla odcinka na wschód od dworca kolejowego Krystec, a czapeczka przeciwsłoneczna i dostateczne zapasy wody są obowiązkowe
• Normalnym jest brak źródeł wody przy marszu na grani – dlatego jest dobrze przed wyruszeniem rano napełnić naczynia na wodę

V. PRZYKŁADOWY GRAFIK

• Przedstawiony 26-dniowy grafik zapewnia równomierny wysiłek; 700 kilometrów pokonuje się w 22 dni, dwa dni są przewidziane na odpoczynek, a po jednym dniu – na dojście do schroniska Kom i do miast Sweti Włas/Obzor:

Copyright © 2000-2008 by Krassimir Novakov, Translation by Paweł Gądek.
All rights reserved. Last modified: 01-01-2008